Công cụ biên tập, xây dựng ontology

Bộ công cụ xây dựng và phát triển Ontology bao gồm các tool hỗ trợ và môi trường giúp người dùng có thể xây dựng một Ontology mới từ bản thiết kế mới hoặc sử dụng lại những Ontology mới có sẵn. Một số môi trường phát triển được xây dựng từ trước như Ontosaurus, Ontolingua và WebOnto. Những bộ công cụ mới được sử dụng nhiều gần đây bao gồm OntoEdit, OilED,WebODE, Chimera DAG-Edit và Protégé.

1. Ontoligua server

Ontoligua server  là bộ công cụ xây dựng ontology được phát triển từ những năm 1990 tại Phòng Thí nghiệm Hệ thống tri thức (Knowledge Systems Laboratory -KSL) của Trường ĐH Stanford (Mỹ). Các module chính của bộ công cụ bao gồm bộ biên tập ontology (ontology editor) và các module khác như Webster, OKBC (Open knowledge Based Connectivity) server.

2. Ontosaurus

Ontosaurus  do Viện Khoa học Thông tin ISI của Trường ĐH South Calfornia (Mỹ) phát triển cùng trong khoảng thời gian đó. OntoSaurus bao gồm 2 module chính: ontology server (sử dụng Loom) và một web browser cho Loom ontology. Ngoài ra, bộ công cụ còn hỗ trợ KIF, KRSS và C++, đồng thời OntoSaurus ontology cũng có thể được truy cập dựa trên protocol OKBC của Ontoligua server.

3. WebOnto

WebOnto là một ontology editor cho các Ontology OCML (Operational Conceptual Modelling Language), được Viện Truyền thông Tri thức (KMI) tại Trường ĐH mở (Open University) phát triển. Bộ công cụ này là sử dụng Java với webserver, cho phép người dùng có thể duyệt và thay đổi các mô hình tri thức thông qua Internet. Điểm mạnh chính của bộ công cụ này là có thể cho phép cộng tác giữa nhiều người nhằm thay đổi và hoàn thiện ontology.

Các bộ công cụ trên (Ontolingua server, Ontosaurus và WebOnto) được xây dựng đơn thuần nhằm hỗ trợ duyệt và biên tập các Ontology được viết bằng những ngôn ngữ riêng (Ontolingua, LOOM và OCML). Những bộ công cụ biên tập này hiện nay không còn đáp ứng đủ nhu cầu của người sử dụng. Thế hệ mới các bộ công cụ xây dựng Ontology có nhiều ưu việt cũng như tính năng hơn hẳn các bộ công cụ này, ví dụ như khả năng mở rộng, hệ thống kiến trúc các thành phần - giúp người dùng có thể cung cấp thêm các tính năng cho môi trường phát triển một cách dễ dàng.

4. WebODE

Nhóm Ontology tại trường ĐH Technical Madrid (UPM) đã phát triển WebODE  là một bộ công cụ có khả năng mở rộng, được xem như một thành công của ODE (Ontology Design Environment). WebODE được sử dụng như một Web server với giao diện web. Phần lõi chính của môi trường này là một dịch vụ (service) ontology, trong đó tất cả các dịch vụ và ứng dụng khác đều có thể sử dụng dịch vụ này. Phần soạn thảo Ontology cũng đồng thời cung cấp công cụ kiểm tra ràng buộc, tạo các luật tiên đề (axiom rule creation) và phân tích với WebODE Axiom Builder (WAB), tài liệu trong HTML, kết hợp ontology với các định dạng khác nhau [XML\RDF[s], OIL, DAML+OIL, CARIN, Flogic, Java và Jess]. 

Nhóm nghiên cứu tại Trường ĐH Manchester, Đại học Amsterdam và Interprice GmbH đã phát triển OilED , một bộ công cụ soạn thảo ontology cho phép người dùng có thể xây dựng Ontology bằng OIL và DAML+OIL.

5. Protégé 2000

Protégé 2000  là một trong những bộ công cụ được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay, được phát triển tại Trường ĐH Stanford. Bộ công cụ này được phát triển dựa trên hai mục tiêu: có thể tương thích với các hệ thống khác, dễ dàng sử dụng và hỗ trợ các công cụ trích chọn thông tin. Phần chính của môi trường này là một biên tập ontology. Bên cạnh đó, Protégé còn bao gồm rất nhiều các plugin nhằm hỗ trợ chức năng như quản lý nhiều ontology, dịch vụ suy luận (inference service), hỗ trợ về vấn đề ngôn ngữ ontology (language importation/exportation).

6. Yago-Ontology

Yago-Ontology là một kết quả thuộc dự án YAGO-NAGA do các nhóm nghiên cứu thuộc học viện Max-Planck Institute for Informatics của Đức thực hiện trong khoảng thời gian 2004-2009. Trong [1], Fabian M. Suchanek và cộng sự trình bày phương pháp luận xây dựng mô hình dữ liệu của Yago-Ontology và mô hình xây dựng này thể hiện được nhiều ưu điểm vượt trội trong khả năng biểu diễn thông tin, tự động hóa. Một lợi thế của Yago-Ontology là khai thác được nguồn tài nguyên trên web, đặc biệt là wikipedia vào quá trình xây dựng ontology.

Tài liệu tham khảo

1. Fabian M. Suchanek, Gjergji Kasneci , Gerhard Weikum (2008). YAGO: A Large Ontology from Wikipedia and WordNet, Web Semantics: Science, Services and Agents on the World Wide We, 6(3): 203-217, Sep. 2008.